از ابتدای خلقت بشریت و زندگی آن ها در زمین، انتخاب سرپناه و شرایط محیطی زندگی نقش مهمی در زندگی انسانها داشته است که همین امر سبب بوجود آمدن سبک های مختلف معماری شده است. در همه سرزمین های جهان، با توجه به اقلیم آن منطقه و شرایط زندگی و فرهنگ مردم آن منطقه، سبک های معماری متعددی به وجود آمدند. هرکدام از این سبک ها ویژگی های خاصی را در خود می‌دیدند و طبق فاکتورهای مشخصی شکل می‌گرفتند. فلات ایران نیز از این قائله مستثنا نبوده است. مردم ایران باستان با استفاده از منابع طبیعی آن دوره یعنی چوب و سنگ و سایر عناصر، موفق به ساخت بناهای خاص و ماندگاری شده‌اند که بخش اعظمی از تاریخ ایران را می‌سازند. بناهایی که از هزاران سال پیش تا کنون استوار و پا بر جا باقی مانده اند. نمونه بارز آن را هم می‌توان تخت جمشید دانست. معماری ایرانی را به جرعت می‌توان یکی از زیباترین و با قدمت‌ترین سبک‌های معماری دانست. در ادامه با این سبک معماری بیشتر اشنا خواهیم شد.

آشنایی با معماری ایرانی

معماری ایرانی ترکیبی از هنر، علم، دانش و تخصص است که در دوره هخامنشیان و ساسانیان، دوران پرشکوهی را تجربه کرده است و پس از ورود اسلام به ایران نیز شکوه و جلال این سبک از معماری همچنان جایگاه خود را در معماری جهان نگه داشته است. عظمت بالای معماری ایرانی موجب شد که پس از ورود اسلام به ایران، اعراب نیز از این سبک معماری در سرزمین خودشان به وفور استفاده کنند. معماری ایرانی فقط این نبوده که بنایی بزرگ ساخته شود و از آن استفاده شود. به دلیل سنگینی ساخت بناهای ایرانی، همواره تعداد بسیاری نیروی کار در خدمت معماران برجسته و مجرب در ساخت بناها نقش داشته‌اند. علاوه بر معماران، از هنرمندان و اندیشمندان و ریاضی دانان نیز جهت بهره‌وری بالاتر از محیط، کمک گرفته می‌شده است. در واقع در اکثر موارد ثبت شده، معماران شاخص ایرانی در همه علوم ذکر شده دانش بالایی داشته‌اند و به همین سبب توانسته‌اند بناهایی ماندگار از خود به جا بگذارند. همین موضوع سبب شده است که امروزه برروی بسیای از بناهای عظیم باستانی ایرانی، نمادهای مفهومی و طرح هایی را ببینیم که فقط با محاسبات پیچیده ریاضی قابل حل و ساخت باشند.

تاریخچه معماری ایرانی

تاریخچه معماری ایرانی را می‌توان به سه دوره زمانی تقسیم بندی کرد. قبل از ورود اسلام به ایران، پس از ورود اسلام و دوران معاصر. در دوره پیش از اسلام، الامانیان و عیلامیان در فاصله سالهای ۲۷۴۰ تا ۱۶۰۰ ق‌م پرچم داران معماری ایرانی بودند. پس از آن و با ورود آریایی ها به ایران و تشکیل حکومت هخامنشیان انقلابی در صنعت معماری آن دوره در فلات ایران رخ داد. شکوه و عظمت نقش مهمی را در بناهای ایرانی ایفا می‌کرد. ستون های بزرگ و عظیم، طاق های حیرت انگیز و ابزارهای تزیینی همگی معماری ایرانی را به سمت پیشرفتی عظیم سوق داد. این سبک جذاب بعد از هخامنشیان و در حکومت اشکانیان و ساسانیان ادامه پیدا کرد. پس از آن و در سال ۶۵۳ ق‌م با ورود اسلام به ایران، درب های جدیدی برروی معماری ایرانی باز شد و شاهد تحولی عظیم در صنعت معماری در کشور ایران بودیم.

برجسته ترین سبک های معماری ایرانی

پارسی

سبک پارسی را به جرعت می‌توان قدیمی ترین سبک از سبک های معماری ایرانی دانست. نمونه این سبک را زیاد دیده اید و قطعا با آن آشنایی دارید. تخت جمشید، پاسارگاد، تخت سلیمان و نقش رستم از جمله مطرح ترین بناهایی هستند که با استفاده از روش پارسی ساخته شده اند. ستون های عظیم، دیوار های ضخیم، استفاده از سنگ در ساخت بنا، زیربنای بزرگ و عظیم جهت داشتن رواق و حیاط و … از جمله مطرح ترین ویژگی های این سبک به شمار می‌آیند. این سبک تا سال ۴۰۰ ق‌م ادامه داشت تا اینکه روشی جدید جای آن را گرفت.

پارتی

شیوه پارتی را می‌توان جایگزین مناسبی برای پارسی در نظر گرفت. پس از پایان حکومت هخامنشیان بر ایران و روی کار آمدن اشکانیان، شیوه پارتی نقش عظیمی را در معماری ایرانی ایفا می‌کرد. تفاوت زیادی بین سبک پارتی و پارسی وجود ندارد اما از جمله تفاوت های آن ها می‌توان به اجرای اصلی قرینگی بین اجزا اشاره کرد. این سبک از آغاز حکومت اشکانیان تا زمان صدر اسلام در ایران وجود داشت. معبد آناهیتا، طاق کسری و کاخ سروستان از جمله مطرح ترین آثار به جا مانده با سبک پارتی هستند.

خراسانی

پس از ورود اسلام به ایران و ترکیب سبک معماری اسلامی با معماری کهن ایرانی، سبک خراسانی به وجود آمد. بهترین مثال برای این سبک، مساجد بزرگ با گنبدها و مناره های عظیم است. در این بین اما به نکته ای جالب اشاره کنیم. در زمان صدر اسلام، ارتفاع خانه های آن زمان با توجه به قد بلند ترین مرد عرب در حالی که دستش را بالا گرفته است تعیین می‌شد. همین موضوع باعث شده بود تا ارتفاع بناها نسبت به دوره های گذشته کم تر شود. اما آنقدری کم نشده بود که کوتاه به نظر برسد. مسجد جامع اصفهان و مسجد جامع نائین، مطرح ترین بناهای خراسانی هستند. سبک خراسانی به این دلیل این نام را دارد چون با آغاز حکومت صفاریان در خراسان، در ایران نیز مطرح شد.

رازی

سبک رازی را می‌توان مجموعه ای جذاب از سبک های پیشن که به آن ها اشاره کردیم دانست. در این سبک علاوه بر داشتن گنبدها و مناره های بزرگ که برگرفته از معماری اسلامی است، شاهد ستون ها و دیوارهای سنگی نیز هستیم که این ها هم برگرفته از معماری اصیل ایرانی هستند. شیوه رازی از آغاز حکومت سامانیان تا پیش از حله مغول ها در ایران رواج داشت که مبدا آن نیز مرکز کشور ایران بود. برج گنبد قابوس و همچنین آرامگاه اسماعیل سامانی، پرچم داران شیوه رازی هستند.

آذری

پس از حمله مغولان به ایران، تغییرات زیادی در فرهنگ ایران زمین به وجود آمد. یکی از این تغییرات، تغییر شیوه معماری روز بود. در بین تمامی سبک هایی که گفتیم، این سبک بیشترین شباهت را به سبک معماری اسلامی دارد. نمونه آن هم مسجد گوهرشاد، منارجنبان و مسجد جامع یزد است. این سبک در زمان حکومت های ایلخانی و تیموریان در ایران رواج داشت.

اصفهانی

حال نوبت بررسی یکی دیگر از سبک هایی است که توانست سالهای درازی در فرهنگ ایرانی جایگاه خود را حفظ کند. امروزه می‌بینیم که افراد بسیاری از سرتاسر دنیا برای تماشای آثاری به ایران می‌آیند که همگی با بهره گیری از سبک اصفهانی ساخته شده اند. شاید بین سبک معماری اصفهانی و سبک معماری ایرانی اسلامی تفاوت زیادی را نبینید. اما خاصیت سبک اصفهانی، در تکنولوزی است که در آن زمان وارد صنعت معماری در ایران شد. در سبک معماری اصفهانی، برای اولین بار ما شاهد زیرسازی بنا بودیم. همین موضوع سبب شده که هنوز که هنوزه بناهای آن زمان پایدار مانده و ما بتوانیم آن ها را تماشا کنیم. میدان نقش جهان اصفهان، چهل ستون، کاخ عالی قاپو، مسجد وکیل و … همگی فقط بخشی از بناهای اصفهانی هستند.

معاصر

انقلابی بزرگ در صنعت معماری ایران. سبک معاصر یا مدرن، از اواسط حکومت تا قاجار تا امروز جایگاه ثابت خود را در معماری ایران حفظ گرده است. در اثر ورود سبک مدرن به ایران، تغییرات زیاد دیگری در سایر بخش ها مانند جاده ها، خیابان ها، بازارها و … رخ داد و تا به امروز همه و همه در حال پیشرفت هستند. در سبک معاصر، عناصر گوناگونی جهت بهبود دکوراسیون وارد شده اند. نورپردازی، نمای بیرونی، رنگ پردازی، محوطه سازی و … بخشی از این اجزا هستند. در سالهای اخیر، در سبک معاصر خبری از ستون و گنبدها و مناره های عظیم نیست و بیشتر شاهد برج های کوتاه و بلند مدرنیزه شده هستیم. لازم نیست برای این سبک مثالی زد. چراکه اگر همین الان از خانه خارج شوید، دورتان پر است از ساختمان های بلند که همگی نشان دهنده رواج پیدا کردن سبک مدرن در دنیای معاصر هستند.

اصول معماری ایرانی

گفتیم که می‌توان معمای ایرانی را زیباترین سبک معماری جهان دانست. اما این سبک معماری طبق اصولی خاصی طراحی شده است یا بهتر است بگوییم که الگوهای معماری ایرانی در بخش های مختلف یک بنای اصیل قابل مشاهده است. یکی از این ویژگی ها درون گرایی بوده است. به واسطه این ویژگی، خانه های ایرانی حریم خصوصی بالایی را برای ساکنین داشته اند. دیگر ویژگی، بهینه سازی است. یعنی سعی می‌شده که از حداقل فضاها هم استفاده خوبی بشود. خودکفایی یکی دیگر از ویژگی های معمای ایرانی است. بر پایه این ویژگی همواره از عناصر طبیعی همانند سنگ و چوب برای ساخت این بناها استفاده می‌شد. دیگر ویژگی نیز، استحکام بناها بوده است. اصلا بر پایه همین ویژگی، هنوز هم بنایی مثل تخت جمشید را استوار و پابرجا می‌بینیم.

برجسته ترین آثار ایرانی در جهان

تخت جمشید

تخت جمشید را در واقع می‌توان برند معماری ایرانی معرفی کرد. در ساخت تخت جمشید از سبک معماری اصیل ایرانی الهام گرفته شده است. طبقه گفته کتب تاریخی، هخامنشیان با ساخت تخت جمشید قصد داشتند که عظمت و شکوه امپراطوری خود را به رخ جهانیان بکشند. ساخت این بنا عظیم چیزی حدود ۱۵۰ سال زمان برد. تخت جمشید از سمتی به کوه رحمت و از سمت دیگر به مرودشت اشراف دارد. در زمان خود، تخت جمشید در مجاورت شهر تاریخی پارسه یا همان پرسپولیس واقع شده بود که مرکز امپراطوری هخامنشان بوده است. تخت جمشید به وسیله اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد اما هنوز آثار آن با ابهت و شکوه پا بر جاست.

نقش جهان

بسیاری بر این باور اند که میدان نقش جهان در زمان صفویه ساخته شد. در واقع مجموعه نقش جهان اصفهان در دوره تیموریان در ابعاد کوچک تری ساخته شد که در نهایت و در زمان صفویان به دستور شاه عباس گسترش داده شد و به هیبت کنونی رسید. این مجموعه تاریخی در دوره قاجاریه تا مرز تخریب شدن هم رفت اما در نهایت و در دوره پهلوی به طور کامل مرمت شد. اما شاید بتوان راز اصلی ماندگاری این اثر را، زیرسازی قوی آن دانست که کمک کرده این بنا پس از صد ها سال پایدار بماند.

برج آزادی

برج آزادی واقع در میدان آزادی در شهر تهران، یکی از زیبا ترین آثار ایرانی در دوره معاصر است. حسین امانت، یکی از معماران مطرح ایرانی، طراحی این اثر را بر عهده داشت و در سال ۱۳۴۹ و جهت یادبود جشن های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران، با نام شهیاد بنا شد که پس از انقلاب به آزادی تغییر یافت. برج آزادی را به جرعت می‌توان نماد ایران در تمام دنیا دانست.

نتیجه گیری

همانطور که دیدید، در این مقاله به طور کامل تاریخچه معماری ایرانی را بررسی کردیم. معماری ایرانی بی شک یکی از غنی ترین و زیباترین سبک های معماری در دنیا است که توانسته بود تاثیر زیادی بر اوج گیری سبک کلاسیک در طراحی های داخلی و خارجی بگذارد. به همین دلیل هم بسیاری از متخصصان معماری اعتقاد دارند که این سبک بسیا زیباست. گروه مهندسی اوحددکو با تخصص در طراحی دکوراسیون داخلی و خارجی آماده است تا به شما عزیزان در طراحی بناها کمک کند. شما می‌توانید برای همکاری با متخصصان طراحی اوحددکو، با ما تماس بگیرید.