اهمیت بتن و بتن ریزی در ساختمان‌های بتنی و فلزی بر کسی پوشیده نیست. قالب بندی در بتن ریزی نقش ویژه‌ای دارد. در واقع قالب بندی به بتن شکل می‌دهد و از همین رو هم در استحکام بتن نقش ویژه‌ای دارد. مصالحی که برای قالب بندی استفاده می‌شوند، بسته به موقعیت آن می‌تواند متفاوت باشد. آجر، بلوک سیمانی، چوب، فلز، پلاستیک و پلی کربنات از جمله مصالحی هستند که در قالب بندی استفاده می‌شوند. اینکه قالب بندی چیست و انواع آن کدام‌ها هستند موضوعی است که در این مقاله از بهدی سازه به آن خواهیم پرداخت.
قالب بندی چیست؟
در پاسخ به پرسش قالب بندی چیست باید گفت که یکی از عملیات در اجرای فونداسیون، ستون و تیرهای بتنی است. قالب بندی در واقع عملیاتی موقت است که در یک بازه زمانی از پیش مشخص شده در بخش خاصی از ساختمان اجرا می‌شود. قالب بندی در فونداسیون، ستون و تیر‌ها اجرا می‌شود. در ادامه بیشتر به انواع آن خواهیم پرداخت.
انواع قالب بندی از نظر جنس
بعد از اینکه به پرسش مبنی بر اینکه قالب بندی چیست و از چه ساخته شده است، بد نیست که مروری بر انواع مختلف قالب بر اساس جنس، شکل و کاربرد داشته باشیم.
قالب آجری
قالب بندی‌های آجری در بتن ریزی فونداسیون استفاده می‌شوند. استفاده از این قالب بندی به دلیل ساده بودن عملیات و همچنین قیمت کم و در دسترس بودن مصالح، بسیار استفاده می‌شود. در قالب بندی آجری عمدتاً از ملات‌های سیمانی برای چیدن دیوارها استفاده می‌شود. نکته مهم میزان استفاده از ملات سیمان است که این مقدار باید چیزی در حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب باشد.
نقطه ضعف این نوع از قالب بندی، خروج شیرآبه بتن و جذب مقدار زیاد آب از طریق شکاف‌های موجود و یا خود آجر است. به منظور جلوگیری از این پدیده مخرب، قبل از بتن ریزی، از یک ورق عایق نایلونی استفاده می‌شود. از طرفی هم در حین اجرای این نوع از قالب بندی باید از تراز بودن آجر‌ها اطمینان حاصل کرد. از دیگر نقاط ضعف قالب آجری باید به این اشاره کرد که بعد از چیدن و محکم شدن، دیگر نمی‌توان تغییری در آن‌ها ایجاد کرد.
قالب چوبی
در حال حاضر در صنعت ساختمان سازی، قالب بندی با استفاده از چوب رایج‌ترین روش است. قالب‌های چوبی وزن کمی دارند، ارزان هستند، به راحتی می‌توان آن را جایگزین کرد. استفاده از قالب‌های چوبی در فونداسیون، ستون و تیر دیده می‌شود. تخته قالب بندی، پشت‌بند فرعی، پشت‌بند اصلی، شمع مایل و شمع افقی از جمله اجزای قالب بندی چوبی هستند. اگر چه استفاده از قالب‌های چوبی بسیار ساده است اما وقتی مقیاس پروژه بزرگ باشد، حجم زیاد قالب‌های چوبی می‌توانند وقت‌گیر باشند.
بیشتر بخوانید: قالب بندی فونداسیون چیست؟ مزایا و معایب هر یک از انواع آن
استفاده از قالب بندی چوبی خالی از عیب و ایراد هم نیست. اول اینکه قالب‌های چوبی بعد از چند بار استفاده انسجام خود را از دست خواهند داد و امکان خروج بتن و شیرآبه بتن وجود خواهد داشت. از طرفی هم قالب‌های چوبی در برابر رطوبت مقاومت پایینی دارند.
قالب فلزی
قالب‌های فلزی روز به روز در پروژه‌های ساختمانی بیشتری استفاده می‌شوند. قالب‌های فلزی در کنار ابعاد کوچک‌تری که دارند، از مقاومت بسیار بهتری برخوردار هستند و در برابر فشار ناشی از بتن شکل خود را از دست نخواهند داد. مقاومت بالا این امکان را می‌دهد که بارها و بارها از آن‌ها استفاده کرد. به دلیل مهندسی شدن این قالب‌ها، رعایت دقیق‌ترین استانداردها در ساخت اسکلت‌های بتنی ممکن خواهد شد. در واقع دقت کار با این قالب‌ها بسیار بالاتر است.
قالب پلاستیکی
قالب‌های پلاستیکی از جدیدترین در نوع خود هستند. استفاده از آن‌ها در داخل کشور بسیار کم دیده می‌شود. استفاده از پلاستیک‌ها به دلیل انعطاف پذیری بالا و همچنین سبک وزن بودن می‌تواند مزایای زیادی در پی داشته باشد. در هر صورت هزینه بالای این نوع از قالب نقطه ضعف بزرگی است و بسیاری دیگر انواع قالب‌ها را ترجیح می‌دهند.
انواع قالب بندی بر اساس شکل
قالب‌ها را صرف نظر از مصالحی که در ساخت آن‌ها به کار می‌برند، می‌توان به شکل‌های مختلفی در آورد. قالب‌ها می‌توانند مربعی، مستطیلی و دایره‌ای باشند. قالب‌های مربعی و مستطیلی و دایره بیشتر در اجرای ستون‌ها و تیر‌ها استفاده می‌شوند.
انواع قالب بندی بر اساس موقعیت
قالب بندی‌ها با شکل و مصالح مختلف را می‌توان در بخش‌های مختلفی از اسکلت ساختمان اجرا کرد. قالب‌ها را از نظر موقعیت مکانی می‌توان در چند دسته زیر قرار داد.
- قالب بندی فونداسیون
- قالب بندی ستون
- قالب بندی تیر
- قالب بندی دیوار
- قالب بندی سقف
اصطلاحات قالب بندی
در ادامه رایج‌ترین اصطلاحات به کار رفته در فرآیند قالب بندی توضیح داده شده‌اند.
- سه گوش: قطعه چوب باریک با مقطع مثلثی است که برای پخ نمودن گوشه‌های عضو بتنی در گوشه‌های قالب به کار برده می‌شود. گوشه‌های تیز آسیب پذیر هستند.
- زبانه آزاد: نوار باریک با جنس چوب است که در شکاف عرضی موجود در محل درز دو قطعه مجاور چوبی قرار داده می‌شود و موجب چفت شدن آن‌ها به یکدیگر می‌شود.
- روکش قالب: ورقه‌های نازکی از جنس پلاستیک چوب یا فیبر هستند که در رویه قالب یعنی سطحی که با بتن در تماس است کوبیده می‌شود و سطح بتن را صاف و یکدست می‌کند.
- تخته کوبی رویه قالب: آن قسمت از قالب که مستقیماً با بتن تماس دارد.
- کلاف قالب: سیم یا پیچی است که دو قطعه مقابل را به یکدیگر متصل نموده تاز باز شدن آن‌ها جلوگیری کند.
- پشت‌بند: قطعه چوبی است که به صورت افقی و یا قائم برای سخت کردن قالب به پشت آن کوبیده می‌شود.
- دریچه نظافت: برای تمیز کردن کف قالب ستون، دریچه‌ای در پایین آن نصب می‌کنند که به دریچه نظافت موسوم است.
- پشت‌بند قائم: به اعضای قائمی اطلاق می‌شود که در پشت قالب وجود دارند و کلاف‌های قالب از دور یا میان آن‌ها عبور می‌کنند. مهارهای مایل نگهدارنده قالب دیوار نیز به این اعضا تکیه می‌کنند.
- دستک: یک عضو فشاری.
- کمرکش: به چهار تراشه‌ای گفته می‌شود که به صورت افقی در پشت‌بندهای قائم نصب می‌شوند و مهارهای مایل را به آن‌ها تکیه می‌کنند. سختی طولی قالب نیز توسط کمر کش‌ها زیادتر می‌شود.
- تکیه گاه مهار یا پابند: به قطعه چوبی گفته می‌شود که برای تامین نقطه اتکا بر روی قطعه اصلی نصب می‌شود.
- مهار مایل: یک عضو فشاری است که برای نگه داشتن تعادل قالب، به صورت مایل در پشت آن قرار داده می‌شود.
- لقمه: قطعه کوچک بتنی است که ما بین میلگردها و قالب قرار می‌گیرد. برای تامین فاصله مناسب برای پوشش بتن روی میلگرد استفاده می‌شود.
- پاخور- رامکا: برای قرار گیری لبه پایینی قالب اصلی در محل خود، قبل از قرار دادن قالب، باید قالب‌های کوچک موقت در محل دقیق دیوار یا ستون قرار داده شود و پس از گیرش بتن، این قالب‌ها را باز نموده و قالب اصلی در محل خود قرار داده می‌شود.
- یوغ: حلقه‌هایی که محیط قالب‌های گرد را در بر می‌گیرد و از باز شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند.
- چپ و راست – مهار: یک قطعه چوبی مورب برای مهار قالب
- پایه: شمع سبکی به طول مشخص
نکات مهم در قالب بندی
تا به این جا به پرسش قالب بندی چیست و انواع قالب کدام ها هستند؟ پرداخته شد. در انتخاب و اجرای انواع مختلف قالب‌ها باید اصول و نکات مهمی را مورد توجه قرا داد که در زیر به مواردی از آن‌ها اشاره شده است.
- اول از همه در انتخاب نوع قالب از نظر جنس باید به نوع پروژه و بودجه در دسترس توجه شود و از با توجه به اینکه قالب بندی و برداری هزینه‌های زیادی در پی دارند، سعی شود کمترین هزینه را به کارفرما تحمیل کرد.
- صفحات و اندازه قالب‌ها بايد به اندازه كافي به هم چسبيده و متصل شوند تا از خارج شدن شيره بتن، كه باعث ايجاد حفره‌هايي در سطح بتن مي‌شود و همچنین خراب یا به اصطلاح کرمو شدن بتن جلوگيري شود.
- قبل از بتن‌ريزي قالب‌ها را بايد در كليه جهات عمودي و افقي، كنترل نمود و از استحكام پشت‌بندها، دستک‌ها و تيرهاي نگهدارنده قالب مطمئن شد.
- در موقع بتن‌ريزي قالب‌ها را بايد پيوسته كنترل كرد و در صورت لزوم آن‌ها را تنظيم و يا تقويت كرد.
- قبل از بتن‌ريزي كليه قسمت‌های داخلي قالب را بايد كنترل نمود و آن را از هر گونه اشيا اضافي، نظير خرده‌هاي چوب پاك كرد.
- اگر ارتفاع بتن‌ريزي بيش از ۵/۱ متر باشد بايد از وسایلی نظير ناودان‌های فلزي و يا لوله‌هاي لاستيكي استفاده كرد تا از جدا شدن دانه‌هاي شن و ماسه و دوغاب سيمان از هم جلوگيري شود.
- در موقع ويبره كردن بتن بايد انتهاي ويبراتور تا حد پايين بتن پايين برد و حتي بتن ريخته شده قبلي را تا حداكثر ۲۰ سانتيمتر ويبره كرد. بايد توجه داشت كه ويبره كردن بتن ريخته شده قبلي، به ویژه در صورتی که بتن سخت شده باشد، احتمال دارد موجب باز شدن و شكستگي قالب به ویژه در دیوارها شود.
- يادآوري مي‌شود كه ويبره كردن بتن ريخته شده قبلي در صورتي كه بتن به حالت پلاستيكي درآيد براي بتن ضرري نخواهد داشت.
- هنگامی كه بتن‌ريزي با پمپ و از ته قالب انجام مي‌شود بايد توجه داشت كه پر كردن قالب از بتن با سرعت زياد صورت گيرد تا از سخت شدن آن قبل از پر شدن قالب جلوگيري شود. در صورتي كه قدرت پمپ و ميزان بتن‌ريزي به اندازه‌اي كم باشد كه بتن شروع به گرفتن كند فشار زيادي به سطوح داخلي قالب وارد آمده و ممكن است باعث باز شدن و يا شكستگي شود.
سخن آخر
در پاسخ به پرسش مبنی بر اینکه قالب بندی چیست باید عنوان داشت که قالب بندی از عملیات مهم در ساختمان سازی است که اغلب در مرحله اسکلت به اجرا در می‌آیند. قالب بندی از نظر شکل، جنس و موقعیت مکانی به انواع مختلفی تقسیم بندی می‌شوند. هر یک از انواع قالب‌ها تحت شرایط مشخصی اجرا خواهند شد. خوشحال خواهیم شد، نظرات و سؤالات خود را در خصوص این مقاله با ما در میان بگذارید.
