در ساختمان سازی، مصالح ریز و درشتی به کار برده می‌شود و بدون شک میلگردها از مهم‌ترین آن‌ها در سازه‌های بتنی به شمار می‌روند. میلگردها در واقع رشته‌هایی از جنس فولاد هستند که به منظور افزایش مقاومت بتن یا به عبارتی سازه به کار برده می‌شود. بسته به نوع کاربرد میلگردها، باید از انواع مختلف آن استفاده کرد. علاوه بر قطر، میلگردها را بر اساس نوع خم نیز دسته بندی می‌کنند که در این مقاله از بهدی سازه به معرفی انواع خم میلگرد می‌پردازیم.
انواع خم میلگرد
میلگردها از اجزا اصلی ساختمان‌های بتنی هستند که نقش مهمی در استحکام و مقاومت این سازه‌ها ایفا می‌کنند. میلگردها در مشخصه‌های مختلفی همچون شکل ظاهری، سطح مقطع، مقاومت حد جاری شدن و گسیختگی، شکل پذیری و جوش پذیری با یکدیگر تفاوت دارند. به منظور اجرای هر چه بهتر آرماتوربندی، باید از انواع مختلف میلگردها از نظر شکل استفاده کرد. این شکل‌ها از طریق عملیاتی که خم کردن خوانده می‌شود به میلگردها تحمیل می‌شود. در فهرست زیر انواع خم میلگرد لیست شده است.
- میلگرد راستا یا سیتکا
- میلگرد خاموت
- میلگرد ادکا
- میلگرد سنجاقک
- میلگرد رکابی
- میلگرد خرک
میلگرد راستا
میلگردهای دارای خم راستا یا سیتکا جهت جبران مقاومت کششی بتن در سازه‌های مختلف بتنی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به شکل سیم است. این میلگرد یک شاخه با دو انتهای برجسته است و نسبت به طول میلگرد ۹۰ درجه زاویه دارد.
میلگرد خاموت
خاموت میلگرد فولادی است که به طریق تنگ بسته یا تنگ باز در سازه‌های بتن مسلح به خصوص تیر‌ها و ستون‌های بتنی به کار برده می‌شود. برای جلوگیری از شکست زودرس مقطع بلافاصله پس از ایجاد ترک مورب که در اثر برش خالص و یا اثر هم‌زمان برش و خمش ایجاد می‌شود، باید مقطع بتنی را طوری مسلح کرد که در مقابل باز شدن ترک‌های مورب مقاومت کند و به همین دلیل هم از خاموت‌ها استفاده می‌شود.
خاموت‌ها یا همان فولاد برشی یا جان که به عنوان فولاد عرضی نیز خوانده می‌شوند، با انتقال تنش به طرفین یک ترک مورب، به عنوان مسلح کننده عضو بتنی در مقابل تأثیرات برش در مقطع ایفای نقش می‌کنند.
مطلب پیشنهادی: کاشت میلگرد چیست؟ انواع کاشت میلگرد همراه با مراحل اجرا
میلگرد ادکا
خم ادکا یا اوتکا یکی دیگر از انواع خم به کار رفته در میلگردها است. میلگردهای ادکا این ویژگی را دارند که می‌توانند بر اساس استانداردهای تعریف شده، شکل‌های متنوعی به خود بگیرند. در سقف‌های تیرچه بلوک به دلیل موقعیت قرار گیری تیرچه‌ها، همیشه احتمال حرکت کردن ناخواسته آن‌ها وجود دارد.
برای غلبه بر این معضل از دو راه‌حل استفاده می‌شود. در وهله اول نسبت به جوش زدن تیرچه به بال زیری اقدام می‌کنند. در مرحله بعد از یک میلگرد خم ادکا یا اوتکا در محل اتصال تیرچه به تیر استفاده می‌کنند.
میلگرد سنجاقک
این میلگرد جهت مقاومت در برابر نیروی برشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. شکل ظاهری آرماتور سنجاقی شامل یک میلگرد طولی با دو انتهای خم با زاویه متفاوت است. به‌طورمعمول از آرماتورهایی با سایز ۸ و ۱۰ و از نوع AII برای ساخت این میلگردها استفاده می‌شود.
کاربرد اصلی میلگرد سنجاقی در ستون‌ها و نحوه قرارگیری آن‌ها به صورت دوبل و عمود بر هم است. این میلگرد باید میلگردهای طولی ستون را همپوشانی کند. تعداد آرماتور سنجاقی در هر ضلع بسته به فاصله آزاد میلگردهای طولی تعیین می‌شود. برای اطلاعات بیشتر در خصوص این نوع از خم میلگرد حتماً نگاهی به مقاله « میلگرد سنجاقی چیست؟ کاربرد و مقررات آیین‌نامه‌ای قلاب دوخت » بیندازید.
میلگرد رکابی
رکابی یکی دیگر از انواع خم به کار رفته در انواع میلگردها است. برای در امتداد نگه داشتن میلگردهای طولی و یا عمودی در بتن ریزی‌های دیوار از رکابی استفاده می‌شود. اگر دو انتهای خاموت‌ها باز باشند به آن رکابی گفته می‌شود.
میلگرد خرک
خرک نیز از دیگر انواع خم میلگردها هستند که عمدتاً در داخل فونداسیون‌های به کار برده می‌شوند. آرماتورهای خرک در نواحی که میلگرد تقویتی زیاد است، بیشتر گذاشته می‌شود تا بتواند بار آن را تحمل کند و همچنین پوشش فوقانی مناسب را هم ایجاد کند. این نوع میلگرد گذاری نقش مقاومتی خیلی کمی دارند و یا می‌توان گفت که مقاومتی ندارند. از این میلگردها برای نگهداري میلگردهای شبکه فوقاني با فاصله معین از شبكه تحتاني در فونداسیون، کف و سقف‌های بتنی مطابق نقشه به کار برده می‌شوند.
چگونگی و مراحل خم کردن میلگرد
به طور کلی خم کردن میلگردها به دو صورت دستی و ماشینی اجرا می‌شوند. در روش دستی میلگردهای با قطر کوچک‌تر از ۱۲ میلی‌متر را می‌توان با آچارهایی خاص به صورت دستی خم کرد. در روش ماشینی هم میله گردهای با قطر بزرگ‌تر از ۱۲ میلی‌متر به روش مکانیکی و یا عبور از دستگاه مجهز به فلکه خم می‌شوند. در ادامه مراحل خم میلگرد به صورت خلاصه‌وار آورده شده است.
- در مرحله اول باید با توجه به میلگرد و حداقل قوس خم مورد نظر، یک صفحه و آچار F شکل مناسب انتخاب کرد.
- در مرحله بعدی، با در نظر گرفتن طول و نوع خم، محل نقطه‌ی عطف خم علامت گذاری می‌شود.
- چون میلگردها در هنگام خم شدن با صفحات مختلف حرکت و کشش یکسانی ندارد، بنابراین فاصلۀ محل قرارگیری نقطۀ عطف تا خار خم کن، در شرایط مختلف، ثابت نخواهد بود. هر چه کشش و مقدار حرکت میلگرد در هنگام خم شدن آزادتر باشد باید محل علامت به خار خم کن نزدیک‌تر باشد.
- در مواقعی که امکان حرکت و کشش میلگرد زیاد باشد لازم است که محل علامت زده شده مقداری عقب‌تر از خار خم کن قرار گیرد.
- در مواقعی که امکان حرکت و کشش میلگرد کم باشد لازم است که محل قرارگیری نقطه عطف با توجه به شعاع قوس خم مقداری جلوتر از خار خم کن صفحه قرار گیرد.
- با در نظر گرفتن حداقل قطر خم مورد نیاز، فاصله قرارگیری آچار نسبت به خار خم کن مشخص می‌شود.
- برای خم کردن قلاب انتهای میلگردهای اصلی کوچک‌تر از ۲۸ این با حداقل قطر ۵ این فاصله حدود ۲ تا ۷ برابر قطر میلگرد انتخاب می‌شود و در مورد حداقل قطر خم خاموت‌ها یعنی ۲/۵، این فاصله کمتر در نظر گرفته می‌شود.
- توصیه می‌شود که در جهت تسریع و سادگی هر چه بیشتر فرآیند خم کردن میلگرد، زاویه خم‌هایی که مورد نظر است، روی صفحه خم کن مشخص شوند.
- پس از تعیین موارد یاد شده، میلگرد، بین خارهای تکیه‌گاهی و خار خم کن قرار می‌گیرد و به وسیله آچار F، با وارد کردن نیرو در جهت لازم، میلگرد تا محل مشخص شده بر روی صفحه، خم می‌شود.
نکات و ضوابط مهم در اجرای انواع خم میلگرد
- کلیه میلگردها باید به صورت سرد خم شوند، مگر آنکه دستگاه نظارت، روشی دیگر را مجاز بداند.
- خم کردن میلگردها باید تا آنجا که ممکن است به طور مکانیکی به‌وسیله ماشین مجهز به فلکه خم کن و با یک بار عبور در سرعت ثابت انجام پذیرد به طوری که قسمت خم شده دارای انحنای ثابتی باشد.
- برای خم کردن میلگردها باید از فلکه‌هایی استفاده شود که قطر آن‌ها برای نوع فولاد مورد نظر مناسب باشد.
- میزان سرعت خم کردن میلگردها باید متناسب با نوع فولاد و دمای محیط اختیار شود. سرعت خم کردن میلگردهای سرد اصلاح شده باید به طور تجربی تعیین شود.
- در هوای سرد و در شرایطی که دمای میلگردها از ۵ درجه کمتر باشد، باید از خم کردن آن‌ها خودداری کرد.
- به طور کلی باز و بسته کردن خم‌ها به منظور شکل دادن مجدد به میلگردها مجاز نیست، مگر در موارد استثنایی که دستگاه نظارت اجازه دهد. در این صورت نیز کلیه میلگردها را باید از نظر ترک خوردگی بازرسی و کنترل کرد.
- خم کردن میلگردهایی که یک سر آن‌ها در بتن قرار دارد مجاز نیست مگر آن که در طرح مشخص شده باشد یا دستگاه نظارت اجازه دهد.
- برای خم کردن میلگردهای به قطر ۳۶ میلی‌متر به بالا و با زاویۀ بیش از ۹۰ درجه، به روش‌های خاصی نیاز است.
سخن آخر
میلگردها انواع مختلفی از نظر شکل و خم دارند. هر یک از انواع خم میلگرد در ساختمان سازی کاربردهای خاص خود را دارند. اجرای هر یک از انواع خم از اصولی کلی پیروی می‌کند اما تفاوت‌هایی که در اجرای این اصول با یکدیگر دارند. در اجرای هر یک از انواع خم میلگرد باید به نکات و ضوابطی که در بالا به آن‌ها اشاره شد توجه کرد.
